१४ वर्षीया रिता सामाजिक सञ्जाल फेसबुकमा निकै सक्रिय थिइन् । उनका अभिभावकलाई यसबारे कुनै जानकारी थिएन । सुरुमा रमाइलो लाग्ने फेसबुकको यात्रा चाँडै नै त्रासदीमा परिणत भयो । एकदिन अज्ञात व्यक्तिहरूले उनको फोटो लिएर अपमानजनक टिप्पणी गर्न थाले। उनको पोस्टहरूमा गालीगलौज हुन थाल्यो, निजी सन्देशहरूमा अश्लील शब्दहरू लेखिन थाले। उनलाई धम्क्याउन थालियो । भयभीत भएकी रिताले अन्ततः साइबर अपराध शाखामा उजुरी गरिन् । तर, उनको आवाज कसैले सुनेन । उजुरी दर्ता भए पनि कारबाही भएन। उनी अझै पनि अनलाइन उत्पीडनको शिकार भइरहेकी थिइन् । रिता प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन् । नेपालमा हरेक दिन कैयौँ बालबालिका अनलाइनमा उत्पीडनको शिकार भइरहेका छन्। उनीहरूलाई धम्क्याइन्छ, गाली गरिन्छ, साइबर बुलिङ गरिन्छ, र उनीहरूकै फोटो तथा भिडियोहरू दुरुपयोग गरिन्छ ।
टिकटकमा बालबालिकामाथि वयस्कहरूकै दुर्व्यवहार
हालै, नेपालमा टिकटकमा देखिएको एउटा घटनाले अनलाइन बुलिङको भयावहता उजागर गर्यो । वयस्कहरूबीचको ‘क्याट फाइट’ (झगडा) को क्रममा निर्दोष बालबालिका तानिए। झगडामा संलग्न वयस्कहरूले विरोधीलाई अपमानित गर्न बालबालिकाका भिडियो प्रयोग गरे । यसबाहेक, कतिपय व्यक्तिहरूले बालबालिकाको फोटो तथा भिडियोमा अश्लील टिप्पणी गर्ने, गलत सूचना फैलाउने, र सार्वजनिक रूपमै अपमान गर्ने गरेका छन् ।
नेपालमा बालबालिकामाथि हुने अन्य अनलाइन उत्पीडनका घटनाहरू
नेपालमा बालबालिकामाथि अनलाइन दुर्व्यवहारका धेरै घटना सार्वजनिक भएका छन्ः
फेसबुक र टिकटकमा अश्लील टिप्पणी : अभिभावकहरूले आफ्ना बच्चाका तस्बिर राख्दा वयस्कहरूले आपत्तिजनक प्रतिक्रिया दिएका घटना धेरै देखिन्छन् ।
अनलाइन ब्ल्याकमेलिङ : किशोरहरू आफ्ना साथीहरूसँग व्यक्तिगत तस्बिर वा जानकारी सेयर गर्दा कसैले दुरुपयोग गर्न सक्छन् ।
गेमिङ प्लेटफर्महरूबाट उत्पीडन : कतिपय बालबालिका अनलाइन गेम खेल्दा अपरिचित व्यक्तिहरूसँग जोडिएका हुन्छन्, जसले तिनलाई धम्क्याउने, लोभ्याउने वा फसाउने प्रयास गर्छन् ।
बालबालिकाको मानसिक तथा भावनात्मक स्वास्थ्यमा पर्ने असर
अनलाइन उत्पीडनले बालबालिकाको मनोवैज्ञानिक अवस्थामा गम्भीर असर पार्छ ।
१. डिप्रेसन र आत्मग्लानि : बालबालिकाले आत्मग्लानि महसुस गर्छन्, जसले उनीहरूलाई डिप्रेसनमा पार्न सक्छ ।
२. आत्मविश्वासमा कमी : निरन्तर गाली र धम्कीले उनीहरूको आत्मविश्वास कमजोर बनाउँछ ।
३. अवसाद र आत्महत्याको खतरा : कतिपय घटनामा साइबर बुलिङको कारणले बालबालिकाले आत्महत्यासम्म गरेका छन् ।
बालबालिकालाई अनलाइन उत्पीडनबाट कसरी जोगाउने ?
बालबालिकालाई सुरक्षित राख्नका लागि अभिभावक, सरकार, विद्यालय, र सामाजिक सञ्जाल कम्पनीहरूको महत्वपूर्ण भूमिका रहन्छ ।
१. अभिभावकको भूमिका
सुरक्षित डिजिटल वातावरण बनाउनुहोस् : बालबालिकासँग खुला संवाद गरी उनीहरूले प्रयोग गर्ने एप्स र वेबसाइटबारे बुझ्नुहोस् ।
साइबर सुरक्षाबारे सचेत गराउनुहोस् : अनलाइनमा अनजान व्यक्तिहरूसँग कुराकानी नगर्न, व्यक्तिगत जानकारी सेयर नगर्न, र सुरक्षित पासवर्ड प्रयोग गर्न सिकाउनुहोस् ।
इन्टरनेटको सीमित समय निर्धारण गर्नुहोस् : मोबाइल वा कम्प्युटरको उपयोगमा समय सीमा तोक्नुहोस् ।
सोशल मिडिया निगरानी राख्नुहोस् : बच्चाहरूले कुन प्लेटफर्म प्रयोग गरिरहेका छन् भन्ने बुझ्नुहोस् र गोपनीयताको सेटिङ चेक गर्नुहोस् ।
२. विद्यालय र शिक्षकहरूको भूमिका
साइबर सुरक्षा पाठ्यक्रम लागू गरिनु आवश्यक छ ।
विद्यार्थीहरूलाई डिजिटल इथिक्स (अनलाइन शिष्टाचार) सिकाइनुपर्छ ।
अनलाइन उत्पीडनको शिकार भएका विद्यार्थीहरूलाई परामर्श दिनुपर्छ ।
३. सरकार र कानुनी सुधार
साइबर अपराधसम्बन्धी कानुनलाई कडाइका साथ लागू गर्नुपर्छ ।
साइबर अपराध उजुरीका लागि सहज पहुँच उपलब्ध गराइनुपर्छ ।
बालबालिकाका लागि सुरक्षित इन्टरनेट नीति विकास गर्नुपर्छ ।
४. सामाजिक सञ्जाल कम्पनीहरूको भूमिका
अश्लील सामग्री र दुव्र्यवहार हटाउने नीतिलाई प्रभावकारी बनाउनुपर्छ ।
रिपोर्ट गरिएका आपत्तिजनक पोस्टहरूलाई तत्काल हटाउने व्यवस्था हुनुपर्छ ।
बालबालिकाको सुरक्षाका लागि गोपनीयता सेटिङलाई कडाइका साथ लागू गर्नुपर्छ ।
निष्कर्ष
अनलाइन संसार अवसरका साथसाथै चुनौतीको स्रोत पनि बनेको छ । रिता जस्ता हजारौँ बालबालिका अनलाइन उत्पीडनको शिकार भइरहेका छन् । उनीहरूको सुरक्षा सुनिश्चित गर्न अभिभावक, शिक्षक, सरकार, र सामाजिक सञ्जाल कम्पनीहरूले संयुक्त प्रयास गर्नुपर्छ । “अनलाइन स्वतन्त्रता बालबालिकाको अधिकार हो, तर उनीहरूको सुरक्षा हाम्रो जिम्मेवारी हो।”
प्रतिक्रिया दिनुहोस्